Zagadnienia aktywności wychowanka

Tradycyjne ujęcie procesu wychowania moralnego, polegające na wprowadzaniu wychowanka w świat wiecznych i niezmiennych wartości, kładło nacisk na kontemplacyjne rozpatrywanie wzorów doskonałości moralnej, na moralizatorskie pouczenia w indywidualnym kontakcie z wychowawcą oraz na umoralniającą lekturę. Treści moralne miały docierać do świadomości wychowanka w postaci zwerbalizowanych i wzniosłych, operowanych od konkretnych sytuacji życiowych, maksym i pouczeń. Takiej koncepcji wychowania moralnego zdecydowanie przeciwstawiła się w swym dotychczasowym rozwoju socjalistyczna teoria tego wychowania. Staje ona na stanowisku wychowania przez udział w życiu społecznym, przez aktywną działalność w nim, przez włączanie wychowanka do wykonywania konkretnych zadań w konkretnych sytuacjach życiowych, w pokonywaniu rzeczywistych trudności i rozwiązywaniu problemów, jakie nastręczą życie społeczne. Ale także i tutaj myśl marksowska raczej otwiera nowe problemy, aniżeli je likwiduje. Przed teorią wychowania moralnego staje niezwykle doniosłe zadanie wypracowania form i metod aktywizacji dziecka w procesie wychowania moralnego. Trzeba stwierdzić, że nie posiadamy jeszcze nadal dostatecznej wiedzy w tym zakresie. W wielu sprawach nie potrafimy wyjść poza ogólnikowe postulaty, których przydatność dla organizacji procesów wychowania moralnego jest niekiedy znikoma. Tak na przykład za jeden z podstawowych. rodzajów społecznej działalności człowieka uznajemy pracę. Słusznie uważamy ją za cenny środek wychowania moralnego. Jej wychowawcze walory były na gruncie teorii pedagogicznej niejednokrotnie już podkreślane i rozpatrywane. Ale nie doczekaliśmy się dotąd ani rzetelnych badań nad procesem wychowania przez pracę, ani też wyprowadzonej z takich badań metodyki wychowania. Nie podjęliśmy dotąd próby wyjaśnienia, jak kształtuje się u młodzieży określony stosunek do pracy i pod wpływem jakich czynników ulega on niekiedy wypaczeniom. Zbyt często wiedza o umoralniających walorach pracy posiada charakter spekulatywno-postulatywny, a nie jest oparta na rzetelnym materiale empirycznie ustalonych faktów.