Trudności zawodowe wszelkiego rodzaju prób klasyfikacyjnych

Przyjmując zasadniczą oś podziału: kierunki materialistyczne kierunki idealistyczne, zdawano sobie sprawę, że zarówno w obrębie jednych, jak i drugich widzieć i wyróżniać należy rozmaite systemy i że podstawowa trudność wiąże się z poprawną charakterystyką naukową tych szczegółowych kierunków z punktu widzenia filozofii materializmu dialektycznego i historycznego. Przyjąwszy bodaj ten punkt widzenia przede wszystkim Bogdan Suchodolski w licznych studiach (najwięcej zebranych ich jest w cytowanej już książce O pedagogikę na miarę naszych czasów) dokonał analizy i oceny filozoficznej Wartości wielu kierunków w pedagogice w przeszłości i współczesnych. Szczególnie wiele uwagi poświęcił pedagogice naturalistycznej w jej różnych odmianach, pedagogice psychoanalitycznej, pedagogice socjologicznej, pedagogice kultury i pedagogice egzystencjalizmu. Tenże badacz wychodząc ze stwierdzenia, że w historycznym rozwoju systemy idealistyczne spełniały często rolę postępową, jak również splatały się nieraz z elementami żywiołowego materializmu podjął w rozprawie pt. Pedagogika ideałów i pedagogika życia (1957, przedruk w cyt. książce O pedagogikę na miarę naszych czasów) interesującą próbę pokazania z tego stanowiska filozoficznych podstaw historycznego rozwoju pedagogiki. Autor przedstawia różnicę, jaka powstaje w pedagogice w zależności od tego, czy ma się na uwadze -„istotę” człowieka, czy też jego „istnienie”, oraz przedstawia, jak kształtowało się materialistyczne pojmowanie istoty i istnienia ludzkiego wbrew idealistycznej tradycji pojmowania obu tych kategorii. Rozwinięcie tych koncepcji przyniosła książka B. Suchodolskiego tłumaczona na języki obce La pédagogie et les grands courants philosophiques (Paris 1960) i jej przekład na język włoski pt. Pedagogia delVessenza e pedagogia dell’esi- stenza (1962). Równocześnie B. Suchodolski sięgnął do źródeł filozoficznych pedagogiki socjalistycznej i w kilku rozprawach, a głównie w obszernym dziele u podstaw materialistyczne j teorii wychowania (Warszawa 1957, PWN; przekład na język niemiecki oraz w przygotowaniu przekłady na inne języki), na podstawie studiów nad myślą naukową i działalnością Marksa i Engelsa wykazuje ich przełomowe znaczenie w dziejach myśli pedagogicznej polegające na tym, że „stworzyli oni zupełnie nową koncepcję kultury i historii, społeczeństwa i człowieka”, która to koncepcja „była zarówno punktem wyjścia zasadniczej krytyki podstaw burżuazyjnej polityki oświatowej i burżuazyjnej pedagogiki, jak i punktem wyjścia zasad pedagogiki socjalistycznej”.