Rola nauczyciela i ucznia oraz treści i warunki procesu nauczania

Wyprowadzone z niej wnioski dydaktyczne wskazały na kierowniczą rolę nauczyciela oraz na wysoką wartość metod pracy, z drugiej strony zwróciły uwagę na niepokojąco niskie wyniki nauczania, a tym samym stały się sygnałem do podjęcia długofalowych badań, zmierzających do podniesienia poziomu nauczania oraz poszukiwania racjonalnych metod kontroli i oceny wyników. Zasługują również na uwagę badania przeprowadzone przez Instytut Pedagogiki nad wynikami egzaminów promocyjnych i końcowych w szkołach. Na podstawie obserwacji egzaminów, stenogramów przebiegu egzaminów ustnych i ankiety, przeprowadzonej wśród kierowników szkół, nauczycieli i uczniów, oraz literatury przedmiotowej, została przygotowana praca pt. Egzaminy promocyjne i końcowe, której autorem jest W. Czemiewski (Warszawa 1953). Dużym osiągnięciem w zakresie dydaktyki ogólnej z tego okresu jest studium analityczno-badawcze W. Okonia Proces nauczania (Warszawa 1954), opracowane na podstawie rozległego i nowego materiału. W latach 1950—1953 zgromadzono. obszerny materiał badawczy (100 stenogramów lekcyjnych), uzupełniony o 60 stenogramów uzyskanych z ośrodka krakowskiego. Proces nauczania stan’owi poważny krok naprzód w rozwoju badań w dziedzinie dydaktyki zarówno ze względu na zastosowane, w tej pracy metody badań, jak i ustalenie pewnych prawidłowości organizacji oraz metod nauczania. Jest to pierwsza próba marksistowskiego ujęcia teorii poznania oraz powiązania procesu nauczania z procesem poznawania przez ucznia obiektywnej rzeczywistości. Co prawda, w pracy tej autor zajął się przede wszystkim czynnościami dydaktycznymi nauczyciela, traktując nieco marginesowo problem uczenia się ucznia, ale też zgodnie z zapowiedzią proces uczenia się stać się miał przedmiotem dalszych badań.