Proces wychowawczy nie zawsze jest dostatecznie ścisły

Tymczasem rozpatrując dotychczasowy dorobek w zakresie teorii wychowania moralno-społecznego odnosi się dość często wrażenie, że kontakt z konkretnym człowiekiem w konkretnie zachodzących społecznych procesach wychowawczych nie zawsze jest dostatecznie ścisły. Znamienny jest fakt, że nawet najbardziej praktyczne zagadnienia wychowania moralno-społecznego rozwiązywane są niekiedy metodą dedukcyjno-spe- kulatywną, w oderwaniu od jakiejkolwiek bazy empirycznej. Wydaje, się, że należałoby podjąć zdecydowane kroki w kierunku takiego rozwoju teorii wychowania moralno-społecznego, aby brak empirycznych badań nad skutecznością form i metod wychowania nie sprawiał, że nosi ona zbyt abstrakcyjny, spekulatywny, oderwany od praktyki charakter. Należy dodać, że stawiane tutaj wymogi empirycznego i indukcyjnego w swych podstawach charakteru teorii wychowania moralno-społecznego nie zostają spełnione przez sam fakt nawiązywania do pojedynczych doświadczeń praktyków. Żadna kazuistyka nie może zastąpić rzeczywiście indukcyjnego toku postępowania badawczego, w którym od badania szeregu faktów przechodzi się do ich uogólniania w postaci praw naukowych. Z drugiej strony podkreślić wypada, że uznanie teorii wychowania moralno-społecznego za naukę indukcyjną nie ma nic wspólnego z odrzuceniem myślenia dedukcyjnego na jej terenie. Nie ulega wątpliwości, że jeżeli jest ono przydatne we wszelkich naukach indukcyjnych, to jego rola jest szczególnie doniosła w nauce, która zajmuje się także formułowaniem wartości i celów wychowania. Jednakże zaliczając teorię wychowania moralnego do nauk indukcyjnych, pragniemy zaakcentować, że jej zasadniczy rozwój może się dokonywać wyłącznie poprzez obserwowanie, analizę, rejestrowanie i uogólnianie dostatecznie obszernego materiału konkretnych faktów, a więc w drodze postępowania indukcyjnego.