Postulat nadania teorii wychowania moralno-społecznego charakteru nauki indukcyjnej i empirycznej

Jaki typ naukowego poznania uprawia ta dziedzina wiedzy. Nie jest bowiem dotąd dostatecznie wyjaśnione, czym różnią się badania z zakresu teorii wychowania moralnego od badań w zakresie takich nauk, jak psychologia lub socjologia moralności, zwłaszcza zaś wtedy, kiedy zajmują się one badaniem uwarunkowań zjawisk moralnych przez procesy wychowania. Wiemy, że we wszystkich tych naukach, podobnie jak to winno mieć miejcse w teorii wychowania moralnego, stosowany jest indukcyjny i empiryczny typ roboty badawczej. Polega on na obserwacji faktów, a następnie na tłumaczeniu ich przez hipotezy o zależnościach, jakie między nimi występują, na poddawaniu tych hipotez doświadczalnej weryfikacji, dzięki czemu możliwe jest wysnuwanie ogólnych wniosków o badanych faktach. Atoli w postępowaniu naukowym polegającym na empirycznej weryfikacji przyjętych hipotez można wyróżnić dwa odmienne typy podejścia. Obok powszechnie znanego i uprawianego, w którym chodzi o znalezienie istniejących przyczyn lub następstw już zastanych stanów rzeczy, można wyróżnić jeszcze inny typ podejścia, który nazywać tutaj będziemy teleologicznym lub celowościowym. Jego charakterystyczne odrębności sprowadzić można do następujących punktów: 1. badacza interesują jeszcze nie istniejące, ale wyobrażone i pożądane stany rzeczy, 2. hipotezy robocze określają, jakie warunki muszą być spełnione, aby stany te zostały wywołane, 3. sprawdzanie hipotez polega na empirycznym wytwarzaniu założonych warunków w celu zbadania, czy prowadzą one do urzeczywistnienia owych pożądanych’ stanów rzeczy. Nie trzeba dodawać, że proces ten może przebiegać z zachowaniem wszelkich zasad postępowania eksperymentalnego, a więc może polegać na odpowiednim manipulowaniu wprowadzanymi czynnikami i rejestrowaniu zmian, jakie one wywołują.