Pokój w campo formio

W realizacji nowego programu badań nad myślą pedagogiczną brało udział coraz większe grono badaczy, a równocześnie rozszerzał się i zasięg chronologiczny tych badań. Pedagogikę grecką, która mimo rozwoju filologii klasycznej W Polsce rzadko bywała u nas badana krótki szkic o Platonie wraz z wyborem jego tekstów pióra W. Witwickiego wydała w r. 1947 Nasza Księgarnia
uczynił przedmiotem swych studiów S. ‘Wołoszyn. W r. 1956 i 1957 ogłosił on w „Kwartalniku Pedagogicznym” rozprawę pt. Pedagogika sofistów, będącą ważnym i nowym wkładem do nauki. Mieczysław Brożek przyswoił z pedagogiki rzymskiej. Kształcenie mówcy Kwintyliana (1951), który od rozpraw Danysza i Konopczyńskiego na przełomie XIX i XX wieku był u nas zupełnie zapomniany. Z pedagogiki średniowiecznej przełożono rozprawę Augustyna O nauczycielu (Dialogi filozoficzne, t. III, 1953) oraz Tomasza z Akwinu Traktat o człowieku (z wzorowym erudycyjnym-komentarzem S. Swieżawskiego), mający poważne znaczenie dla pedagogiki tego okresu (Pallotinum, 1956). Pedagogice polskiego renesansu poświęcił B. Suchodolski rozprawę pt. Polska myśl pedagogiczna w okresie renesansu (1953), która w kilka lat później ukazała się w przekładzie niemieckim pt. Die polnische Pädagogik in der Zeit der Renaissance, Berlin 1958. Autor wydobył sprzeczności pedagogiki renesansowej, jej dwa przeciwstawne nurty, związane z różnymi siłami społecznymi, jej rozwój i regres, zależny od losów klasowej walki w wieku XVI. Wielostronna działalność Modrzewskiego była przedmiotem licznych studiów w tych czasach (Voisś, Lepszy, Kurdybacha), ale jego znaczenie w dziejach myśli pedagogicznej nie zostało jeszcze wydobyte. Stanowi to lukę tym dotkliwszą, iż Modrzewski pozostaje zapomniany w literaturze naukowej europejskiej; ostatnio wydana książka G. M. Bertina pt. La pedagogia umanistica europea nei secoli XV e XVI, Milano 1961, nawet nie cytuje Modrzewskiego, chociaż łacińskie wydania jego dzieł czynią go dostępnym cudzoziemskim badaczom. Znakomite prace L. Hajdukiewicza z okresu renesansu dotyczą raczej dziejów oświaty i szkolnictwa niż dziejów myśli pedagogicznej; S. Petryey otrzymał w „Bibliotece Klasyków Filozofii” Wybór pism ze wstępem K. Grzybowskiego, a J. Brożek Wybór pism z obszernym wstępem H. Barycza.