Pierwszy Kongres Nauki Polskiej

Generalne dyskusje nad przebudową pedagogiki polskiej w duchu marksizmu, a po Kongresie zaznaczyło się ożywienie badań pedagogicznych z pozycji socjalistycznych. Globalną ocenę tych przemian* w pierwszym dziesięcioleciu Polski Ludowej można znaleźć w pracy B. Suchodolskiego Pedagogika i psychologia, zamieszczonej w książce będącej opracowaniem zbiorowym pt. lat rozwoju nauki w Polsce Ludowej (Warszawa 1956). Dwudziesty Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i następnie nasz październikowy przełom spowodowały nowe nasilenie dyskusji ideologicznych w pedagogice. Jednym ze znamiennych przejawów tego ożywienia i jednocześnie kontrowersji, jakie się wówczas zaznaczały, może być zainicjowana w 1957 roku przez redakcję miesięcznika „Życie Szkoły” dyskusja na temat: czy mamy już pedagogikę socjalistyczną? Dyskusja mimo pewnych nieporozumień niewątpliwie przyczyniła się do głębszego zrozumienia i uświadomienia sobie charakteru i zadań pedagogiki socjalistycznej u nas oraz jej związków z ideologią i światopoglądem socjalistycznym. Podsumowania dyskusji dokonał B. Suchodolski na łamach „Życia Szkoły” w 1959 roku. Wieloletnie nasze dyskusje, jak powinna wyglądać reforma ustroju szkolnego w Polsce, znalazły swoje zamknięcie w uchwałach VII Plenum KC PZPR i w ustawie z 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania. Po tych decyzjach dyskusje skoncentrowały się na problemie, jak najlepiej zrealizować uchwaloną reformę. W związku z problematyką reformy szkolnej rozważana była i jest rola nauk pedagogicznych w jej realizacji, co z kolei także przyczynia się do jaśniejszego widzenia związków pedagogiki z filozofią socjalistycznego życia społecznego i socjalistycznej kultury. Analogicznie odbijały się i odbijają na gruncie pedagogiki dyskusje ideologiczne, jakie toczyły się przed i po XX Zjeździe KPZR, wokół programu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, wokół XIII Plenum KC PZPR oraz przed i po IV Zjeździe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Z terenu dyskusji na temat ideałów wychowawczych warto tutaj przypomnieć dyskusję, jaka się wywiązała wokół książki Z. Załuskiego Siedem polskich grzechów głównych (spór o ocenę zjawisk społecznych z przeszłości i współczesności). Podsumowanie dyskusji można znaleźć w broszurze pt. Spór o ideały wychowawcze socjalizmu (Warszawa 1963, Książka i Wiedza). Z terenu najnowszych dyskusji na temat metodologicznego i ideologicznego charakteru i zadań pedagogiki należy zwrócić uwagę na dyskusję zainicjowaną przez redakcję „Ruchu Pedagogicznego” artykułem B. Suchodolskiego O czynnikach postępu i hamulcach rozwoju nauk pedagogicznych oraz artykułem F. Korniszewskiego Jaka pedagogika jest nam potrzebna? (tamże). Z dyskusją tą poza artykułami opublikowanymi w „Ruchu Pedagogicznym” (których ukazało się kilka) powiązać trzeba rozprawę B. Suchodolskiego Filozofia a pedagogika opublikowaną w „Kwartalniku Pedagogicznym”.